چربی خون چیست، چه خطرات و علائمی دارد؟
خبرگزاری حاما: در دنیای امروز که تغذیه ناسالم، کم‌تحرکی و استرس‌های مزمن به بخشی از زندگی روزمره تبدیل شده‌اند، بیماری‌هایی که در سکوت پیشروی می‌کنند، تهدیدی جدی برای سلامت بشر محسوب می‌شوند. یکی از این بیماری‌های پنهان ولی گسترده، چربی خون بالا یا هایپرکلسترولمی است؛ اختلالی که در آن سطح چربی‌های مضر در خون افزایش یافته و زمینه‌ساز بسیاری از بیماری‌های قلبی، مغزی و عروقی می‌شود. آنچه این بیماری را خطرناک‌تر می‌سازد، نبود علایم هشداردهنده در مراحل اولیه و پیشرفت بی‌سروصدای آن در بدن است.
کلسترول ماده‌ای چربی‌شکل و ضروری برای بدن است که در ساخت دیواره‌ی سلول‌ها، تولید هورمون‌ها، ویتامین D و کمک به هضم چربی‌ها نقش دارد. بدن انسان به‌طور طبیعی کلسترول را از دو منبع دریافت می‌کند: تولید داخلی توسط کبد و دریافت خارجی از طریق غذاهایی که می‌خوریم، مانند گوشت قرمز، لبنیات پرچرب، تخم‌مرغ و روغن‌های حیوانی.
کلسترول به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: •کلسترول بد (LDL) که افزایش آن باعث رسوب در دیواره‌ی رگ‌ها و تنگ شدن عروق می‌شود.
•کلسترول خوب (HDL) که وظیفه‌اش جمع‌آوری چربی‌های اضافه از خون و انتقال آن‌ها به کبد برای دفع است.
هنگامی که سطح LDL بالا می‌رود و HDL کافی نباشد، تعادل چربی در خون به هم می‌خورد و خطر بیماری‌های قلبی-عروقی افزایش می‌یابد.
علل چربی خون بالا به دو دسته تقسیم می‌شود: عوامل قابل کنترل و عوامل غیرقابل کنترل.
عوامل قابل کنترل شامل تغذیه پرچرب، مصرف زیاد فست‌فودها، نوشابه‌ها و شیرینی‌ها، اضافه‌وزن، نداشتن فعالیت بدنی منظم، مصرف دخانیات است. این سبک زندگی غلط باعث افزایش LDL و کاهش HDL می‌شود. در کنار آن، عوامل غیرقابل کنترل مانند سابقه خانوادگی، ژنتیک، افزایش سن، بعضی بیماری‌ها مانند دیابت، کم‌کاری تیرویید یا بیماری‌های کلیوی نیز می‌توانند فرد را مستعد ابتلا به چربی خون بالا کنند. در برخی افراد، این بیماری به دلایل وراثتی از کودکی وجود دارد و نیازمند تشخیص زودهنگام و درمان مداوم است.
در بیشتر موارد، چربی خون بالا هیچ علامت واضحی ندارد. همین بی‌علامتی باعث می‌شود که فرد تا سال‌ها از وجود آن بی‌اطلاع باشد و زمانی متوجه مشکل شود که دچار عارضه‌ای جدی مانند حمله قلبی یا سکته مغزی شده است. با این حال، در برخی موارد نادر ممکن است علایمی مانند احساس سنگینی در بدن، خستگی، درد قفسه سینه، یا رسوبات چربی در اطراف چشم‌ها دیده شود، که البته نشانه‌های دیررس هستند.
وقتی کلسترول بد (LDL) در دیواره رگ‌ها رسوب می‌کند، توده های چربی تشکیل می‌دهد که به‌تدریج قطر رگ‌ها را کاهش داده و باعث کاهش جریان خون می‌شوند. این وضعیت، که به آن «تصلب شرایین» گفته می‌شود، باعث بروز عوارض خطرناکی همچون:سکته قلبی بر اثر انسداد رگ‌های کرونری، سکته مغزی به‌دلیل کاهش خون‌رسانی به مغز، فشار خون بالا به‌علت بار اضافی بر روی قلب، نارسایی کلیه و آسیب به سیستم ادراری، اختلال در گردش خون در پاها و اندام‌ها، تمام این عوارض ممکن است بدون هشدار قبلی و به‌صورت ناگهانی ظاهر شوند، به‌ویژه در افرادی که چربی خون بالای خود را جدی نگرفته‌اند.
تنها راه قطعی برای تشخیص این بیماری، آزمایش خون است. پزشک با بررسی سطح کلسترول تام، LDL، HDL و تری‌گلیسرید در خون، می‌تواند وضعیت چربی خون بیمار را ارزیابی کند. توصیه می‌شود افراد بزرگسال حداقل هر پنج سال یک‌بار آزمایش چربی خون انجام دهند، اما در صورت داشتن عوامل خطر یا سابقه خانوادگی، باید این بررسی زودتر و مرتب‌تر انجام شود.
خبر خوب این است که چربی خون بالا، در بیشتر موارد، با تغییر در شیوه زندگی قابل کنترل یا حتی قابل بازگشت است. رژیم غذایی سالم و متعادل، با تمرکز بر مصرف سبزیجات، میوه‌ها، غلات کامل، ماهی‌های چرب، روغن زیتون و پرهیز از غذاهای سرخ‌شده، گوشت قرمز و مواد قندی، نقش مهمی در کاهش چربی خون دارد.
فعالیت بدنی منظم مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری یا شنا به مدت حداقل ۳۰ دقیقه در روز، نیز باعث افزایش HDL و کاهش LDL می‌شود. کاهش وزن، ترک دخانیات و محدود کردن مصرف نوشیدنی های گازدار از دیگر اقدامات موثر هستند.
کنترل وزن و حفظ آن در محدوده سالم نیز بسیار اهمیت دارد؛ اضافه‌وزن به‌خصوص چربی‌های شکمی می‌تواند سطح کلسترول بد را بالا ببرد و ریسک بیماری‌های قلبی را افزایش دهد. در کنار این، ترک دخانیات تاثیر چشمگیری در پیشگیری دارند، زیرا این عوامل می‌توانند باعث افزایش چربی خون و آسیب به رگ‌ها شوند.
همچنین، مدیریت استرس و داشتن خواب کافی و با کیفیت، از جنبه‌های کمتر شناخته‌شده اما حیاتی در پیشگیری از چربی خون بالا هستند. استرس مزمن می‌تواند به افزایش هورمون‌های مضر و تغییرات متابولیکی منجر شود که در نهایت سطح چربی خون را بالا می‌برد.
در برخی بیماران، به‌ویژه آن‌هایی که سابقه خانوادگی دارند یا به بیماری‌های همراه مانند دیابت مبتلا هستند، ممکن است تغییر سبک زندگی کافی نباشد و پزشک داروهایی مانند استاتین‌ها را تجویز کند. مصرف این داروها باید دقیقاً طبق دستور پزشک و به‌صورت منظم باشد.
چربی خون بالا، با وجود بی‌علامتی‌اش، یکی از خطرناک‌ترین اختلالاتی است که پایه‌ی بسیاری از بیماری‌های مرگبار را می‌سازد. آنچه می‌تواند جلوی پیشرفت آن را بگیرد، آگاهی، پیشگیری و پیگیری منظم است. هر فرد با انتخاب سبک زندگی سالم و انجام بررسی‌های دوره‌ای، می‌تواند از بروز عوارض جبران‌ناپذیر جلوگیری کند. این بیماری اگر زود تشخیص داده شود، نه‌تنها قابل کنترل است، بلکه در بسیاری از موارد با تغییر رفتارهای ساده، می‌توان آن را به‌طور کامل مهار کرد.
حنه احدی
#Hama_News_خبرگزاری‌حاما
